|
| |
تاریخ تولد | ||
تاریخ درگذشت | ||
آرامگاه |
بیوگرافی و زندگینامه
مقارن عهد قيام يعقوب ليث و برادرش عمروليث صفاري ، ماوراء النهر به نيابت از طاهريان در دو تن از نوادگان اسدين سامان خداه بود يعني نصربن احمد ( 261ه.ق.) و برادرش اسماعيلبن احمد ( 271 ه.ق.) . اين دو بلاد واسطه از جانب طاهريان و مع الواسطه از جانب خليفه بغداد ، ولايت ماوراء النهر را اداره مي كردند . وقتي خليفه به درخواست و اصرار عمروليث صفار ( كه خود را وارث و صاحب قلمرو طاهريان مي دانست )، ماوراء النهر را هم كه در عهد طاهريان اسما" جزو حوزء حكومت آن سلاله محسوب مي شد به صفار سيستان داد ، پنهاني اسماعيل بن احمد را كه بعد از برادرش نصربن احمد فرمانرواي مستقل تمام ماوراء النهر به شمار مي آمد نيز به مقاومت در مقابل عمروليث كه خليفه مايل به تحكيم قدرت او در خراسان و ماوراء انهر نبود تشويق كرد . لاجرم بين صفار و امير ساماني كشمكش در گرفت و در جنگي كوتاه كه در حوالي بلخ بين فريقين روي داد ، عمرو ليث مغلوب و اسير شد . خليفه هم حوزه امارت طاهريان را در خراسان كه بعد از انقراض آنان به دست صفاريان افتاده بود ، به قلمرو سامانيان الحاق كرد . از آن پس ، اسماعيل بن احمد و اخلاف او با حفظ امارت ماوراء النهر ، امير خراسان نيز خوانده شدند ( 287ه.ق.) .
از آن پس ، نه تن از سامانيان ، كه شامل اسماعيل بن احمد و اعقاب او مي شد ، به عنوان اميران خراسان در ماوراء النهر و سراسر نواحي شرقي ايران سلطنت كردند . همچنين ، در نواحي شرقي ماوراء النهر هم تا ماوراي سيحون به بسط و توسعه فتوحات و نشر قلمرو اسلام در نواحي ترك نشين غير مسلمان آن نواحي پرداختند . با آنكه تختگاه آنان تا پايان امارت همچنان در بخارا باقي ماند ، فرمانروايي آنان در تمام ماوراء النهر و خراسان ، نقش آنان را در رويدادهاي عمده تاريخ ايران قابل ملاحظه ساخت . سامانيان ، در اوايل دولت خويش با علويان طبرستان و در اواخر آن ، با آل بويه در گيريهايي پيدا كردند . اين در گيريها در هر دو مورد ايشان را پشتيبان دستگاه خلافت و مدافع مذهب تسنن نشان داد و محبوب متشرعه و رعاياي سني اين بلاد ساخت . نام و لقب نه تن از پادشاهان اين سلسله با توالي و مدت امارتشان ، از اين قرار است :
1 ) اسماعيل بن احمد ، امير ماضي (295 – 279ه.ق.)
2 ) احمد بن اسماعيل ، امير شهيد ( 301 – 259 ه.ق)
3 ) نصربن احمد ، امير سعيد ( 331 – 301 ه.ق.)
4 ) نوح بن نصر ، امير حميد ( 343 – 331 ه.ق.)
5 ) عبد الملك بن نوح ، امير رشيد ( 350 – 343 ه.ق.)
6 ) منصوربن نوح ، امير سديد ( 365 – 350 ه.ق.)
7 ) نوح بن منصور ، امير رضي ( 387 – 365 ه.ق.)
8 ) منصور بن نوح ( 389 – 387 ه.ق.)
9 ) عبدالملك بن نوح ( 389 – 389 ه.ق.)
ظهور نشانه هاي انحطاط در دولت سامانيان ، با غلبه غلامان ترك بركارها وسلطه آنان بر مناصب نظامي در درگاه ايشان آغاز شد . شورشهايي كه در دربار بخارا به وجود آمد و تا حدي ناشي از برخورد بين اهل سپاه و اهل ديوان بود ، اين انحطاط را تسريع كرد . انقلابات خراسان كه از ناسازگاري امراي ترك با يكديگر و با سياست تمركز ديوان بخارا و امير ساماني نشاًت مي گرفت ، خراسان را به تدريج از سلطه سامانيان خارج كرد و ماوراء النهر را نيز دچار تزلزل ساخت . سرانجام ، ماوراء النهر هم با تحريكات مدعيان ، مورد تجاوز ايلك خانيان ترك واقع شد . در طي حوادث ، قلمرو سامانيان بين ايلك خانيان و غزنويان تقسيم شد . با كشته شدن امير ابراهيم بن نوح ( 395 ه.ق.) معروف به امير منتصر كه آخرين مدعي امارت آن سامان و آخرين مبارز جدي براي احياي آن بود ، دولت سامانيان پايان يافت . دولت سامانيان با ادامهً سياست طاهريان در اظهار تبعيت اسمي و تاديه خراج نسبت به خليفه ، موفق شد هم موضع خود را در نظر عامه مسلمين قلمرو خويش مشروع و مقبول سازد و هم در عين وفاداري به سنتهاي اسلامي، در احياي ماثر و حفظ مواريث قومي و باستاني ايران ، ( تا حدي كه با ظواهر سنن اسلامي معارض نباشد ) اهتمام قابل ملاحظه و موفق به جاي آرد .بدين گونه ، سلاله سامان خداه در خراسان و تمام ماوراءالنهر نه فقط مشوق و حامي معارف اسلامي و علماي اهل تسنن شد، بلكه در عين حال مروج و محيي زبان فارسي و فرهنگ ايراني هم ، در مقابل دشواريهايي كه در اين كار وجود داشت ، بود . حتي تعدادي از شاعران و نويسندگان بزرگ ايران اسلامي تحت حمايت آنان قرار گرفتند. تعدادي از ايشان نيز ، بعضي آثار خود را به تشويق آنان به وجود آوردند يا به آنان هديه كردند . رفتار آنان با علماء ، به خصوص مبني بر رعايت حرمت وتحكيم بود . همچنين از بعضي اميران اين خاندان نيز اشعار فارسي به جاي مانده است . گشتاسپنامه دقيقي در عهد دولت ايشان در خراسان به رشته نظم كشيده شد. و فردوسي طوسي بعدها بر اساس گشتاسپنامه دقيقي ، شاهنامه خود به پايان برد .