بر دامنه کوه الوند چند کیلومتر بطرف مغرب همدان نزدیک راه قدیم که هخامنشیان از آنجا عبور میکردند و هنوز قافله ها به نهاوند از همان راه عبور میکند دو لوح هر کدام بیست سطر به سه خط میخی پارسی - عیلامی و بابلی نقر(حک ) گردیده است . لوح طرف چپ به نام داریوش بزرگ است و آن دیگری به نام خشیارشا بزرگ فرزند بر حق داریوش بزرگ . مطلب هر دو شبیه به هم میباشد . متن پارسی در طرف چپ لوح و متن عیلامی در کنار آن قرار گرفته است . این لوحها در سنگ سماق کنده شده است و از شواهد اطراف کتیبه معلوم است که در اوایل حک شدن آنهاو تا چند سال بعد از آن دارای درپوشی بوده که آن را از گزند باد و باران و دست ویران گر آدمیان بدور نگه میداشته است . که هنوز در اطراف کتیبه ها سوراخهای درپوش آن دیده میشود مانند همیشه در سطر نخست به ستایش پروردگار بزرگ میپردازند و بعد از آن به شادی که از طرف دین زرتشت به ایرانیان هدیه شده بود و عذاداریی که منع گردید بود اشاره میکند . این کتیبه در اواسط قرن نوزدهم میلادی توسط اوژن فلاندن نقاش و جهانگرد فرانسوی پاسکال کست مورد بررسی قرار گرفت . سپس سرهنری راولینسن انگلیسی با از استفاده از سنگ نبشته های مزبور شروع به رمز گشایی کتیبه نمود . این شروع آغازی برای ترجمه کتیبه بیستون و دیگر کتیبه های ایران شد . گنجنامه خشیارشاه بزرگ در مسیر یکی از شعبات راه شاهی که داریوش بزرگ در 2200 کیلومتر آنرا ساخت نقر شده است . راه شاهی هگمتانه پایتخت تابستانی شاهنشاهان را به غرب و جنوب کشور ربط میداد و از راههای بین المللی و پر رفت و آمد جهان باستان بوده است . خشایارشاه برای آینده گاه که از این مسیر عبور میکنند دو کتیبه حک کرده است تا نوادگانشان که از آنجا میگذرند شاهد شکوه و عظمت و بزرگی سلسله شاهنشاهی هخامنشی شوند تا درس عبرتی برای آنان باشد که همیشه در اندیشه حفظ این میراث کهن باشند و آنان را الگوی خود کنند . کتیبه داریوش بزرگ ( 521-486 پیش از میلاد ) در سمت چپ و کمی بالاتر به معنی احترام و بزرگی داریوش بر خشیارشا قرار دارد و کتیبه خشیارشا ( 486 - 465 پیش از میلاد ) در سمت راست و کمی پایین تر به معنی احترام به پدر قرار دارد . به سه زبان نوشته شدن این کتیبه برای ان بوده است که مسیر بین المللی بوده و مردمان کشورهای دیگر که جزوی از ایران بودند هم از آنجا عبور میکردند و نشان از دور اندیشی و احترام به دیگر فرهنگهای جهان باستان است در زمان هخامنشیان میباشد . بلندی حروف میخی بین 6 تا 7 سانتی متر است . هردو کتیبه شبیه به هم هستند با این تفاوت که در اولی نام داریوش است و در دومی نام خشیارشا . این مکان در گذشته ها با نامهای نبشتهای خدایان - دادمهان - دادبهان - جنگنامه - گنجنامه خطاب میشده است . گنجنامه به این دلیل نام گرفت که افراد عام ایران پس از یورش سپاه اسلام به ایران دیگر خطوط میخی - پهلوی - اوستایی - یونانی و . . . را حق فراگیری نداشتند و تنها باید عربی یاد میگرفتند تا آنکه فردوسی بزرگ دست این متجاوزان عرب را کوتاه کرد و زبان پارسی را گسترش داد . در هر صورت دیگر همچون زمان هخامنشی و اشکانی و ساسانی مردمان زبانهای نیاکان خود را نمیدانستند . به همین دلیل نبشته های خشیارشا را نوشته های مسیر گنج نامیدند . گنجنامه در سال هزار و سیصد و ده جزوی از آثار شکوهمند باستانی شکوهمند ایران شناخته شد .
متن کتیبه ها
خدای بزرگ است اهورامزدا . که این زمین را آفرید . که آن آسمان را آفرید . که مردم را آفرید . که شادی را برای مردمان آفرید . که داریوش را شاه کرد . یک شاه از بسیاری یک فرماندار از بسیاری . من هستم داریوش شاه . شاه بزرگ شاه شاهان . شاه کشورهای دارای مردم زیاد . شاه در این سرزمین دور و دراز . پسر ویشتاسپ هخامنشی .
خدای بزرگ است اهورامزدا . که این زمین را آفرید . که آن آسمان را آفرید . که مردم را آفرید . که شادی را برای مردمان آفرید . که خشیار را شاه کرد . یک شاه از بسیاری یک فرماندار از بسیاری . من هستم خشیارشا . شاه بزرگ شاه شاهان . شاه کشورهای دارای مردم زیاد . شاه در این سرزمین دور و دراز . پسر داریوش هخامنشی
مرور تاريخ ايران از مادها تا پهلوی